Lực lượng Taliban giành quyền kiểm soát nhiều thành phố lớn ở Afghanistan và khả năng một chính phủ Afghanistan mới sắp được thành lập. (Nguồn: AFP)

Rõ ràng, tình hình tại Afghanistan hiện nay đang khiến giới quan sát trong và ngoài Afghanistan lo ngại.

Đài phát thanh NPR (Mỹ) mới đây đã có bài phân tích chỉ ra 4 lý do vì sao diễn biến ở Afghanistan đang khiến cộng đồng quốc tế lo ngại.

Afghanistan sẽ trở thành một vấn đề nhân quyền

Một số chuyên gia về Afghanistan cho rằng, Taliban ngày nay và Taliban của ngày xưa không khác nhau nhiều lắm.

Trong quá khứ, Taliban từng nổi danh với việc thực thi công lý Hồi giáo khắc nghiệt trong 5 năm cầm quyền cho đến khi bị liên quân do Mỹ lãnh đạo lật đổ vào năm 2001.

Cựu Đại sứ Pakistan tại Mỹ Husain Haqqani nhận định: “Không có lý do gì để bảo đảm một chế độ Taliban mới sẽ không vi phạm nhân quyền”.

Đồng quan điểm, ông Ronald Neumann, cựu Đại sứ Mỹ tại Afghanistan dưới chính quyền của Tổng thống George W. Bush, cho biết: “Hàng ngàn, thậm chí hàng trăm ngàn người Afghanistan tin vào Mỹ đang đột nhiên thấy mình là đối tượng của các cuộc trả đũa của Taliban”.

Nơi trú ẩn an toàn cho những kẻ cực đoan

Lý do của việc liên quân do Mỹ dẫn đầu lật đổ Taliban vào cuối năm 2001 là do Taliban đã chứa chấp tổ chức khủng bố quốc tế al-Qaeda, thủ phạm gây nên vụ khủng bố ngày 11/9 tại nước Mỹ, đồng thời từ chối giao nộp Osama bin Laden cho Washington.

Một số chuyên gia cho rằng, nỗi ám ảnh của Mỹ năm 2001 có thể trở lại.

Phát biểu với NPR, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon Panetta cho rằng, nếu Taliban nắm quyền kiểm soát Afghanistan, họ có thể cung cấp nơi trú ẩn an toàn cho al-Qaeda, cho ISIS (Nhà nước Hồi giáo tại Iraq và Syria) và cho chủ nghĩa khủng bố nói chung.

Đại sứ Afghanistan tại Liên hợp quốc Ghulam Isaczai cũng đưa ra một cảnh báo tương tự vào tuần trước khi nói rằng “Taliban được hỗ trợ bởi các mạng lưới khủng bố xuyên quốc gia”.

Cô Farzia, 28 tuổi, người bị mất chồng ở Baghlan một tuần trước khi anh chiến đấu với lực lượng Taliban, ngồi cùng các con trong căn lều tại một trại tị nạn ở công viên Shahr-e Naw, Kabul, Afghanistan. Vấn đề nhân quyền tại Afghanistan là một trong những điều cộng đồng quốc tế lo ngại khi Taliban lên cầm quyền. (Nguồn: Getty)

Bất ổn tiềm tàng cho Pakistan

Giới quan sát lo ngại rằng một Afghanistan do Taliban lãnh đạo sẽ truyền cảm hứng cho Tehrik-i-Taliban Pakistan, thường được gọi đơn giản hơn là Taliban Pakistan.

Theo chuyên gia về chính sách đối ngoại Madiha Afzal tại Viện Brookings, mặc dù lãnh đạo hai nhóm này được cho là mâu thuẫn và không có chung mục tiêu, nhưng "nếu có một chính phủ Taliban ở Afghanistan, chắc chắn điều đó sẽ làm gia tăng lực lượng Taliban ở Pakistan".

Trong khi đó, cựu Đại sứ Husain Haqqani, hiện là Giám đốc khu vực Nam và Trung Á tại Viện Hudson, viết trên tờ Foreign Affairs rằng: "Chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan vốn đã chia rẽ xã hội Pakistan theo các đường lối giáo phái và sự lên ngôi của những người Hồi giáo Afghanistan bên cạnh sẽ chỉ tạo ra những kẻ cực đoan ở Pakistan".

Ông Husain Haqqani cho rằng, "trò chơi mạo hiểm" của Pakistan trong việc hỗ trợ Taliban khi vừa cố gắng duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Washington" sẽ không bao giờ chứng tỏ sự bền vững trong dài hạn".

Trung Quốc có thể giành được vị thế trong khu vực

Trong khi các chiến thuật “đối nội” của Taliban ở Afghanistan dường như ít thay đổi kể từ những năm 1990, thì các thủ lĩnh mới của Taliban đã có một sự thay đổi ngoạn mục về “đối ngoại” nhằm tìm kiếm đồng minh và tạo ảnh hưởng ở nước ngoài.

Trong những tuần gần đây, các thủ lĩnh hàng đầu của Taliban đã thực hiện nhiều chuyến thăm tới Iran, Nga và Trung Quốc.

Trung Quốc được cho là đã hứa hẹn đầu tư lớn vào các dự án năng lượng và cơ sở hạ tầng ở Afghanistan, bao gồm việc xây dựng mạng lưới đường bộ và khai thác mỏ khoáng sản đất hiếm rộng lớn tiềm năng.

Đồng thời, Bắc Kinh được dự báo là sẽ chính thức công nhận Taliban nếu phong trào này nắm quyền kiểm soát đất nước.

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị và đồng sáng lập phong trào Taliban Mullah Abdul Ghani Baradar trong cuộc gặp ngày 28/7 tại Thiên Tân. (Nguồn: Twitter)

Bà Laurel Miller thuộc Nhóm Khủng hoảng Quốc tế tin rằng, Taliban đang thực hiện một chiến dịch để bảo đảm tính hợp pháp trong mắt các nước trong khu vực và có thể là các nước ở Vịnh Ba Tư.

Đầu tuần trước, Đặc phái viên của Mỹ về Afghanistan Zalmay Khalilzad cho biết, Washington sẽ không công nhận một chính phủ Taliban lên nắm quyền thông qua vũ lực.

Theo bà Miller, việc “làm thân” với các quốc gia khác là một cách để Taliban giảm khả năng để Mỹ hoặc các đồng minh của Mỹ khiến họ trở thành “một nhà nước bị cô lập lần nữa”.

Theo The Wall Street Journal, Taliban coi Trung Quốc là sự công nhận quốc tế hợp pháp, là người hỗ trợ kinh tế tiềm năng và là phương tiện gây ảnh hưởng đối với Pakistan, một đồng minh của Trung Quốc đã hỗ trợ nhóm này.

Mặt khác, Taliban có thể đang đẩy Trung Quốc và Nga xích lại gần nhau hơn khi hai nước tìm kiếm hàng rào chống lại khả năng gây bất ổn ở Afghanistan.

Theo bà Miller, cả Trung Quốc và Nga đều lo ngại về khả năng "lan tràn" của chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan.

Tuần trước, Bắc Kinh và Moscow đã triển khai 10.000 quân, cũng như máy bay và pháo binh, tới khu tự trị dân tộc Hồi Ninh Hạ (Trung Quốc), một phần của cuộc tập trận chung mang tên Zapad/Interaction-2021.

Mặc dù ở xa Afghanistan, nhưng cuộc tập trận này đã "thể hiện quyết tâm và khả năng của Nga và Trung Quốc trong việc chống khủng bố, cùng nhau bảo vệ hòa bình và ổn định trong khu vực", tuyên bố của Bộ Quốc phòng Nga cho hay.